Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2009

Για την ΄Ερημο

«Εμφανίσθηκαν στην κορυφή του αμμόλοφου σαν σε όνειρο, μισοκρυμμένοι, ενώ τα πόδια τους σήκωναν σύννεφα άμμοι … Κανείς δεν ήξερε πού πήγαιναν… Δεν υπήρχε τίποτε άλλο πάνω στη γη, τίποτε, κανείς. Τους είχε γεννήσει η έρημος, γι΄ αυτούς δεν υπήρχε άλλος δρόμος… Από πολύ καιρό είχαν γίνει βουβοί σαν την έρημο, γεμάτοι φως όταν ο ήλιος έκαιγε καταμεσής στον άδειο ουρανό, παγωμένοι όταν έπεφτε η νύχτα με τα ακίνητα άστρα… ΄Αντρες και γυναίκες, άνθρωποι της άμμου, του ανέμου , του φωτός και της νύχτας. Εμφανίσθηκαν σαν σε όνειρο στην κορυφή ενός αμμόλοφου … και κουβαλούσαν στα μέλη τους κάτι από τη σκληρότητα του σύμπαντος …οι άντρες είχαν στο βλέμμα τους την ελευθερία των αστεριών» (σελ. 7 – 13).
Η ΄Ερημος του Ζαν Μαρί Γκυστάβ λε Κλεζιό είναι ένα μαγευτικό παραμύθι, που ξετυλίγεται στην έρημο Σαχάρα «΄Ηταν μια χώρα έξω από το χρόνο, μακριά απ΄ την ιστορία του κόσμου, μια χώρα όπου τίποτε δεν μπορούσε να γεννηθεί ή να πεθάνει , λες κι είχε απομονωθεί απ΄ τις υπόλοιπες χώρες και βρισκόταν στο ψηλότερο σημείο της γήινης ζωής… ΄Ηταν η μόνη, η τελευταία ελεύθερη χώρα, χώρα όπου οι νόμοι των ανθρώπων δεν είχαν καμιά ισχύ. Μια χώρα μόνο για τις πέτρες και τον αέρα, για τους σκορπιούς, για όσους ξέρουν να κρύβονται και να φεύγουν όταν ο ήλιος καίει ή η νύχτα πέφτει παγερή» (σελ. 11-13)
Στο φόντο το βιβλίου απλώνεται η ιστορία , η ιερή πόλη Σμάρα, ο σεΐχης Μα ελ Αϊνίν , οι προσευχές (σελ. 56), οι ισπανοί και γάλλοι στρατιώτες, η πολιορκία του Αγαδίρ, οι συνθήκες της Αλχεσίρας και της Φεζ, το μεταναστατευτικό κύμα προς τη Μασσαλία και μέσα σ΄ αυτό το χώρο που περιγράφεται με τις πιο αποκαλυπτικές περιγραφές ώστε στα μάτια μας σχηματίζονται εικόνες μοναδικής ομορφιάς και αλήθειας , μέσα σ΄ αυτό το χώρο τοποθετείται ο μύθος. Η ιστορία και ο μύθος αναμιγνύονται σε απροσδιόριστες αναλογίες και ο αναγνώστης βυθίζεται με ευχαρίστηση στις σελίδες του βιβλίου καθώς περιπλανιέται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και περιέργεια ανάμεσα στα βραχώδη όρη και τις πετρώδεις εκτάσεις, την ατελείωτη έκταση της ερήμου , κάτω από τον καυτό ήλιο, μέσα στις παράγκες της Πολιτείας. «Η γλώσσα είναι η πιο καταπληκτική εφεύρεση στην ιστορία της ανθρωπότητας, μια εφεύρεση που προηγήθηκε όλων των άλλων... Χωρίς τη γλώσσα δεν θα υπήρχαν επιστήμη, τεχνολογία, νόμος, τέχνη ή αγάπη», υποστηρίζει κάπου ο Λε Κλεζιό. Η δική του γλώσσα είναι ένα διαμάντι όπως αναδεικνύεται μέσα από τη μετάφραση ή αντίστροφα δημιουργώντας στον αναγνώστη μια ψυχική ευφορία και μια ανάγκη προσέγγισης αυτού του σκληρού τόπου , όπου οι άνθρωποι αγωνίζονται όχι μόνο για την επιβίωσή τους, αλλά και για την ταυτότητά τους . Καθώς το βιβλίο είναι ένας δρόμος, που δεν γνωρίζεις από την αρχή πού θα σε οδηγήσει, ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της Ερήμου γεννήθηκε μέσα μου η επιθυμία να αναζητήσω και άλλες πηγές για την έρημο και κατέφυγα στον κινηματογράφο, στον Λόρενς της Αραβίας και στο Τσάι στη Σαχάρα.
Η ΄Ερημος χωρίζεται σε δύο μέρη.
Το ένα κομμάτι της περιλαμβάνει δύο κεφάλαια, την Ευτυχία και τη Ζωή στη Χώρα των Σκλάβων και διηγείται την ιστορία της Λάλα, ενός κοριτσιού που κατάγεται από τις πολεμικές φυλές της Σαχάρας. «Σ΄ αυτή τη γυναίκα υπάρχει κάτι μυστικό, κάτι που αποκαλύπτεται τυχαία πάνω σ το χαρτί της φωτογραφίας, κάτι που μπορείς να δεις αλλά όχι να το κατακτήσεις, ακόμη κι αν φωτογραφίσεις κάθε στιγμή της ζωής της μέχρι να πεθάνει» (σελ. 336). Γύρω από τη Λάλα η θετή της μητέρα ΄Ααμα, ο αγαπημένος της Χαρτάνι, που συνεχίζει το δρόμο του για το Νότο για να βρει τα καραβάνια, ολομόναχος, γιατί από πάντα αυτό έπρεπε να κάνει (σελ. 255), ο μικρός μετανάστης Ράντιτς, που αγαπάει μόνο τη νύχτα και την αυγή, ζαρκαδάκι που τα κυνηγετικά σκυλιά είναι έτοιμα να το φτάσουν, καθένας και μια ιστορία, αλλά κυρίως η δυνατή αγάπη της Λάλα για την έρημο, όπου είναι η πατρίδα και η μοίρα της και η μοίρα των απογόνων της. Το άλλο κομμάτι του βιβλίου και αναφέρεται στην ιστορία και το μύθο, στις ρίζες της Λάλα, στον Γαλάζιο ΄Ανθρωπο Ελ Αζράκ, στον σεΐχη Μα ελ Αϊνίν, στον ιερό πόλεμο ανάμεσα στους πολεμιστές της ερήμου και τους αποικιοκράτες ευρωπαίους , στην καταστροφή του Αγαδίρ. .΄Όπως εξελίσσεται η ιστορία της Λάλα έτσι εξελίσσεται και η ιστορία της φυλής , ενώ η κορύφωση του βιβλίου στις τελευταίες σελίδες του μας επιτρέπει την αισιοδοξία και την ελπίδα για τους λαούς που ζουν στην έρημο, καθώς ο θάνατος και η ήττα της φυλής έρχονται σε αντίθεση με τη γέννηση του κοριτσιού της Λάλα, γεγονός που αποτελεί τη συνέχιση της γενιάς της (σελ. 85 και 408).
Ο ρυθμός της αφήγησης στην αρχή ερευνητικός και αργός, σύντομα όμως γίνεται πιο γρήγορος και πιο αποκαλυπτικός , καθώς η Λάλα γνωρίζει τον εαυτό της και με εμπιστοσύνη και πείσμα επιστρέφει στην έρημο μετά από την μακριά και επίπονη περιπλάνηση της στην Δύση. «Είναι δυνατόν να γνώρισε ποτέ τίποτε άλλο; Είναι δυνατόν να υπάρχουν άλλοι κόσμοι, άλλα πρόσωπα, άλλο φως; Η αυταπάτη των αναμνήσεων δεν μπορεί να είναι πιο ισχυρή από το θόρυβο του λεωφορείου που αγκομαχεί, ούτε από τη ζέστη και τη σκόνη» (σελ. 398).
Οι αντιθέσεις του βιβλίου ιδιαίτερα έντονες , το φως στην έρημο (σελ. 121) και ο φόβος στη Μασσαλία, ο φόβος του κενού και της κατάθλιψης (σελ. 269 και 289), ο λευκός γλάρος και τα θαλασσοπούλια (σελ. 152 , 165, 250) , ο ουρανός και η νύχτα (σελ. 298, 300 και 309), ο άνεμος (σελ. 316)
Ξεχωριστές οι διηγήσεις που περιέχονται μέσα στις σελίδες του : η μαθητεία του Μα ελ Αϊνίν κοντά στο Γαλάζιο ΄Ανθρωπο (σελ. 52), τα θαύματα του Ελ Αζράκ (σελ. 117) και οι ιστορίες του ψαρά Ναμάν, όπως η ιστορία του δελφινιού (σελ. 80), το καταραμένο δακτυλίδι (σελ. 101), και η ιστορία του Μπαλααμπιλού (σελ. 139), η θεραπευτική δύναμη των χεριών (σελ. 127, 352, 356, 391), η συγκλονιστική ιστορία του τυφλού πολεμιστή και η γέννηση του μεγάλου σεΐχη (σελ. 352)
Η έκφρασή του συγγραφέα ποιητική, ταξιδιάρικη και κάποιες φορές ονειροπόλα : «Η σιωπή του δίχως νέφη, δίχως πουλιά ουρανού, όπου ο άνεμος φυσάει ελεύθερος» (σελ. 29), η Λάλα «προσπαθεί να καταλάβει το τραγούδι που βγαίνει από το βόμβο των φτερών τους» (σελ. 97), «Δεν βλέπουν πια τη γη. Τα δυο παιδιά, αγκαλιασμένα, ταξιδεύουν στο κέντρο του ουρανού» (σελ. 213), «το βλέμμα του ήταν καρφωμένο στους σωρούς των αστεριών που έλουζαν με το φως τους τη γη» (σελ. 224), ο Νουρ «έμοιαζε να φεύγει γι΄ άλλη μια φορά σ΄ ένα ατέλειωτο όνειρο, ένα όνειρο που τον ξεπερνούσε και τον οδηγούσε σ΄ άλλους κόσμους»(σελ. 236), «στιγμές στιγμές φυσάει τόσο πολύ που λες και θ΄ αναποδογυρίσουν η θάλασσα και ο ουρανός» (σελ. 331).
Διαβάζοντας και τις τελευταίες γραμμές αυτού του υπέροχου βιβλίου σκέφτομαι ότι η έρημος είναι σαν τη θάλασσα, ανεξιχνίαστη , απρόβλεπτη και ανεξέλεγκτη , άλλοτε γαληνεμένη κι άλλοτε ανήσυχη, η έρημος είναι ο ορίζοντας που μέσα του χάνεται ο ουρανός , ένας τόπος σιωπής, απουσίας και ακινησίας «Η ελευθερία δεν γνωρίζει όρια, είναι απέραντη σαν την επιφάνεια της γης, όμορφη και απάνθρωπη σαν το φως, γλυκιά σαν τα μάτια του νερού μέσα στην έρημο»

1 σχόλιο:

armenistria είπε...

Η έρημος στον Λώρενς της Αραβίας

Ο Λώρενς της Αραβίας προσπάθησε να συμφιλιώσει τους λαούς της ερήμου . Το έργο εκτυλίσσεται στην έρημο της Ιορδανίας και της Αραβίας. "Για τον κοινό άνθρωπο η έρημος είναι ένας πυρωμένος φούρνος. Δύο είδη ανθρώπων διασκεδάζουν στην έρημο: οι Βεδουίνοι και ο Θεός. Οι Βεδουϊνοι προχωρούν 60 μίλια την ημέρα στην έρημο". Η απόσταση στην έρημο καθορίζεται από τα πηγάδια. Το πηγάδι είναι το παν. "Η έρημος είναι ωκεανός όπου δεν βουτάνε κουπιά. Σ΄ αυτό τον ωκεανό οι Βεδουϊνοι χτυπάνε όπως θέλουν, ο τρόπος τους είναι ξακουστός". Οι στιγμές πορείας μέσα στην έρημο είναι συγκλονιστικές και μεταδίδουν με ένταση το ανέφικτο της επιχείρησης . Ιδιαίτερα στη σκηνή εκείνη που ο Λώρενς επιστρέφει για να σώσει ένα πολεμιστή, η έρημος είναι μια απέραντη έκταση όπου όσο κι αν κοιτάμε δεν βλέπουμε τίποτε. Προσπαθούμε να ξεχωρίσουμε μια κουκιδίτσα στον ορίζοντα, αλλά τα μάτια μας κουράζονται από την προσπάθεια. Και στο τέλος την βέπουμε, μικρή, μαύρη, να πλησιάζει απελπιστικά αργά. Δυνατή σκηνή και στιγμή του έργου.