Δημήτρης Βαρβαρήγος: Υπατία

Κάθε βιβλίο είναι μια πόρτα, διαβάζοντάς το την ανοίγεις και βρίσκεσαι στο άγνωστο. Μπορεί να σε περιμένει ένα αδιέξοδο, μπορεί όμως να βρεθείς μπροστά σ΄ ένα κήπο μυρωδάτο, γεμάτο πολύχρωμα λουλούδια με φανταστικές ευωδιές, τόσο γοητευτικά που δεν ξέρεις ποιο να πρωτομυρίζεις, ποιο να πρωτοθαυμάσεις, ποιο να πρωτοαγγίξεις για να μετέχεις στη μοναδικότητα των αποχρώσεων και στην απόλαυση των αρωμάτων. Περιπατώντας ανάμεσα στο βουητό των μελισσών και το ανάλαφρο φτερούγισμα των πεταλούδων αφήνεσαι με εμπιστοσύνη στους αρμονικούς ήχους ενός μαέστρου που κατευθύνει με τρόπο ονειρεμένο μια ουράνια ορχήστρα. Με τις σκέψεις αυτές κάθε βιβλίο έχει ιδιαίτερη αξία, μπορεί να κρύβει για τον ανοιχτομάτη αναγνώστη, για τον αναγνώστη που ρέει μαζί με τις λέξεις μέσα στη γλώσσα , την προοπτική ενός ορίζοντα που όσο τον πλησιάζει τόσο αυτός ξεμακραίνει αποκαλύπτοντας απροσδόκητες εμπειρίες και μαγευτικές δημιουργίες.
Μια τέτοια πόρτα άνοιξε για μένα διαβάζοντας την Υπατία του Δημήτρη Βαρβαρήγου, ένα μυθιστόρημα αφιερωμένο στη μεγάλη νεοπλατωνική φιλόσοφο και συγκεκριμένα στα τελευταία χρόνια της ζωής της. Μια πόρτα που με οδήγησε στο βιβλίο της Μαρίας Dzielska «Υπατία η Αλεξανδρινή» και στο βιβλίο του Λουσιάνο Κάνφορα «Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας».
Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος αναπτύσσει με σεβασμό και συνέπεια τις απόψεις της Υπατίας για τη πίστη και τη γνώση, για την προσωπική ελευθερία και την ηθική, για το θάνατο και τον έρωτα : «Ο άνθρωπος , λέει η Υπατία , οφείλει να πραγματοποιεί στη ζωή του τα όνειρα, τις ελπίδες και ιδιαίτερα την πίστη του, ανάλογα με τις νοητικές του δυνάμεις και τις ικανότητές του». Λίγο πιοκάτω «Η αληθινή ευδαιμονία δεν βρίσκεται στην υλική ευημερία. Ο άνθρωπος που θα καταφέρει να καθοδηγεί τα συναισθήματα και να συγκρατεί τις επιθυμίες του, μοιραία θα συναντήσει το υπερκόσμιο», αποκαλύπτοντας τη μεταφυσική διάσταση της διδασκαλίας της Υπατίας. Για τον έρωτα μας λέει : «΄Ο,τι μπορεί να εμπνεύσει δημιουργικά, προέρχεται από τον έρωτα» , αν και η ίδια ζούσε ζωή ασκητική και ήταν παρθένα. Λίγες σελίδες πριν από το τέλος : «Η εσωτερική μοναχικότητα του ανθρώπου είναι η αληθινή φροντίδα της ψυχής. ΄Όταν βυθίζεσαι στη σιωπή του εαυτού σου και ώρες ολόκληρες δεν ανταμώνεις κανένα παρά μόνο τις σκέψεις σου, τότε αυτή η περισυλλογή είναι μεγαλείο». Την παρουσιάζει σαν μια γυναίκα με κύρος και πολιτική άποψη, σεβαστή από τους άρχοντες της πόλης, αλλά για τους λόγους αυτούς στο στόχαστρο της εκκλησίας, η οποία με Πατριάρχη τον Κύριλλο ήθελε να παρέμβει στην πολιτική ζωή της χώρας και να διεκδικήσει την ουσιαστική διακυβέρνηση επηρεάζοντας τον έπαρχο. ΄Αλλωστε και η στάση του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Β΄ , η αμφιταλαντευόμενη και διστακτική αναφορικά με την υποστήριξή του προς τη χριστιανική κοινότητα διαφαίνεται με επάρκεια μέσα στις σελίδες του βιβλίου.
΄Όταν γράφει ο συγγραφέας ένα ιστορικό μυθιστόρημα ή μια βιογραφία , ίσως δεν είναι απαραίτητο πάντα να ανταποκρίνεται στα γεγονότα, ιδιαίτερα μάλιστα όταν πρόκειται για ένα πρόσωπο που η ιστορία του έχει περάσει στη σφαίρα του θρύλου. ΄Εχει δικαίωμα να κατασκευάζει κάποια περιστατικά, να παραποιεί κάποια άλλα, να επινοεί συναντήσεις και διαλόγους, κι όλα αυτά μέσα στο πνεύμα της εποχής και του προσώπου το οποίο αφορά το μυθιστόρημα. Ο Βαρβαρήγος στο μεγαλύτερο μέρος σεβάστηκε την ιστορία και την αποτύπωσε με μεγάλη ακρίβεια. Αναφέρεται εκτεταμένα στη φιλοσοφία της Υπατίας και στις αστρονομικές παρατηρήσεις της, με περιορισμένη όμως αναφορά στην αγάπη της για τα μαθηματικά και στα μαθηματικά συγγράμματά της. Παράλληλα αλλοίωσε το κομμάτι εκείνο της ζωής της Υπατίας που αφορά την παρθενία και την ασκητική ζωή της, δημιουργώντας την προοπτική ειδυλλίου ανάμεσα στη φιλόσοφο και τον αυτοκρατορικό έπαρχο Ορέστη , γεγονός που φορτίζει συναισθηματικά την ατμόσφαιρα δίνοντας μια ρομαντική απόχρωση στην αυστηρότητα της καθημερινής ζωής της Υπατίας. ΄Ετσι το βιβλίο ξεφεύγει από την πιστή αποτύπωση της ιστορίας που ενδεχομένως να ενδιαφέρει κάποιον πιο προσεκτικό μελετητή και απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη που επιθυμεί να δημιουργήσει μια ικανοποιητική εικόνα για τη γυναίκα αυτή που υπήρξε θύμα του θρησκευτικού φανατισμού και για πολλούς σήμανε το τέλος του ελληνιστικού κόσμου και την είσοδο της Ευρώπης στο Μεσαίωνα.