Γιάννης Καλπούζος: ΣΕΡΡΑ Η Ψυχή του Πόντου

Στις 24 Απριλίου 1915 οι οθωμανικές δυνάμεις απελαύνουν εκατοντάδες επιφανείς Αρμένιους από την Κωνσταντινούπολη πυροδοτώντας έτσι σειρά διωγμών που συνεχίσθηκαν τα επόμενα χρόνια.  Η μέρα αυτή ονομάζεται Ημέρα Μνήμης και αποτελεί το πρώτο σχέδιο μαζικής εξόντωσης ενός έθνους που έλαβε χώρα στον 20^ο αιώνα, τον προάγγελο του εβραϊκού ολοκαυτώματος.

Βασικοί πρωτεργάτες, η ζοφερή τριανδρία των πασάδων Τζεμάλ, Εμβέρ και Ταλαάτ.

Ενόψει του εκτοπισμού των Αρμενίων από την Τραπεζούντα τον Ιούνιο του 1915, ένα κορίτσι που μοιάζει να το ζωγράφισε ο ίδιος ο Θεός καταφεύγει στο σπίτι ενός αγνώστου.  Στην Ορντού ένα άλλο κορίτσι εύπορης ελληνικής οικογένειας ετοιμάζεται για τον γάμο της και πασχίζει να οραματισθεί το μέλλον μ΄ έναν άντρα τον οποίο ελάχιστα γνωρίζει.

Ο χαρισματικός, θρήσκος και θεματοφύλακας των ηθών της εποχής Γαληνός Φιλονίδης διχάζεται ανάμεσα σε δυο γυναίκες, δοκιμάζεται μπροστά στις ιδέες του,  έρχεται αντιμέτωπος με την αγριότητα και το μίσος, συντρίβεται και θέτει σαν στόχο της ζωής του να εκδικηθεί εκείνον που του προκάλεσε τον μέγα πόνο.

Στο παρασκήνιο της μυθοπλασίας ιχνογραφείται ο Πόντος μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών, η ομογενοποίηση των φυλών με συνδετικό κρίκο μα και άλλοθι την θρησκεία, ο φόβος, η μισαλλοδοξία και ο εθνικισμός που ενσπείρουν οι Νεότουρκοι και σ τη συνέχεια οι Κεμαλιστές, η καθημερινή ζωή στα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής ΄Ενωσης, οι διώξεις των Ελλήνων επί Στάλιν, τα στρατόπεδα εργασίας στη Σιβηρία και οι στέπες του Καζακστάν με αφόρητους καύσωνες το καλοκαίρι και σφοδρό ψύχος τον χειμώνα, οι πόθοι, τα πάθη και τα δεινά των Ποντίων.

Κι όλα, μέσα από το πολυσχιδές ταξίδι που γράφει η ζωή και το ταξίδι που γράφεται για τη ζωή, να φαντάζουν φλόγες και κινήσεις του ποντιακού χορού σέρρα, του χορού της φωτιάς.

-         Το νερό στο ποτάμι κυλά δίχως να σε ρωτά.  ΄Ετσι κι η ζωή.  Ωστόσο, ημπορείς να κάμεις βάρκα, γέφυρα, φράγμα.  Κι άμα τίποτε από τούτα δεν αξιωθείς, πάσχισε να βλέπεις τη ζωή σου πώς ταξιδεύει στον κόσμο κι ας σε σέρνει το ρεύμα.  Δεν είναι καθόλου ασήμαντο να καταφέρνεις να στοχάζεσαι πάνω στην ίδια την ύπαρξή σου. (σελ. 66)

          - ΄Αμα στη χαραματιά που άνοιξες στην πόρτα της ψυχής σου χωρά να διαβεί βελόνι, αύριο θα χωρά το χέρι που θα την ανοίξει διάπλατα.  Και θα ΄ναι για καλό ή για κακό.  Μα ποιος ημπορεί να το γνωρίζει αποξαρχής;  Και μήπως η ψυχή δεν ανοίγει μονάχη της χαραματιές; (σελ. 79)

- ΄Όταν η προσωπική μας ζωή βάλλεται και αποχρωματίζεται, θαρρούμε ότι ξεβάφει κι όλος ο κόσμος.  Απεναντίας όταν μας κατακλύζει ευφορία, σμικρύνονται στα μάτια μας τα δεινά του κόσμου (σελ. 88).

- ΄Όταν μιλάς στον κίνδυνο,  μην απορείς γιατί σου αποκρίνεται (σελ. 95)

- Δεν υπάρχει σήμερα χωρίς χθες και αντίστροφα.  Κι αν ξεχνάς εσύ το παρελθόν σου και δε χρησιμοποιείς τις πέτρες του, το θυμούνται άλλοι, ξεδιαλέγοντας ή παραχαράζοντάς το, και κτίζουν καταπώς τους βολεύει.  Και πια μονάχα τούτο το κτίσμα φανερώνεται στα μάτια του κόσμου, μα μ΄ έναν τρόπο και στα δικά σου (σελ. 98)…. Εφόσον η καλή πράξη οδηγεί κοντά στο Θεό, εγώ πρέπει να σ΄ ευχαριστήσω.  Γιατί μου έδωκες την ευκαιρία να την κάμω.

- Λογαριάζει ο άνθρωπος  και σχεδιάζει καταπώς θα προσδοκούσε να κυλήσει η ζωή κι όχι ανιχνεύοντας τις πατημασιές του χτες και του σήμερα, που αχνά ή ολοφάνερα μαρτυρούν τί θα συμβεί αύριο.  Αλλά κι αν διαβλέψει κανείς τον έναν κίνδυνο και προφυλαχτεί, σάμπως δε στοχάστηκε σωστά και δε μέτρησε με προσοχή όλα τ΄ αχνάρια;  ΄Όχι πάντα, γιατί ενίοτε τα φέρνει έτσι η ζωή και δεν ξέρεις πόθεν και πώς να φυλαχτείς (σελ. 109)

-         ΄Αμα εισχωρεί σε ό,τι ονοματίζει κανείς έρωτα το δίστρατο ή το ζύγισμα της μιας και  της άλλης απόφασης, αναμφίβολα λείπει το μέγα πάθος.  Σα να γράφεις ποίημα δίχως ή με ολίγη ποίηση.  ΄Η μήπως δεν ευσταθεί τούτο; (σελ. 121)

-         Η λογική πάντα κατακτάται από το συναίσθημα.  ΄Όμως, ενεργώντας   

            χθόνια  και παραπλανητικά, αποφασίζει ενίοτε ή πολλάκις, κόντρα σ΄ αυτό κι

            ας παραμένει υπό κατοχή (σελ. 167).

-         Σκορπάει ο Θεός στον ουρανό τους βόλους του, τεντώνει το χέρι και πότε πιάνει πλανήτη δίχως φως, πότε μετεωρίτη και πότε ήλιο λαμπερό.  Μονάχα που δανείζεται κάθε φορά το δικό μου ή το δικό σου χέρι (σελ. 194)

-         ΄Αμα γνωρίζεις πόσα σκαλοπάτια κατέβηκαν ορισμένοι άνθρωποι από την αξιοπρέπεια  και την ευημερία στην καταισχύνη και στην εξαθλίωση, αλλιώς μετράς το κάθε βήμα σου, αλλιώς στοχάζεσαι τα της ζωής σου κι αλλιώς, πιο λεύτερη βγαίνει η ανάσα σου (σελ. 199)

-         Κι όταν λες δε συμμετέχω, είναι παρούσα η απουσία σου.  Ανεξαρτήτως εάν θα αποβεί σε καλό ή σε κακό (σελ. 221)

-         Κάθε άνθρωπος, είτε το κατέχει είτε όχι, κουβαλά απάνω του ιστορία χιλιετιών.  Γνωρίζοντάς την, ανακαλύπτει, συγχρόνως και τον εαυτό του (σελ. 251)

-         Η αποκάλυψη της οδυνηρής αλήθειας συνεπάγεται τον σχηματισμό μιας διαφορετικής εικόνας  για το πρόσωπο του εξομολογουμένου.  Ενίοτε στρέφεται κι εναντίον του ιδίου εκ των έσω και μεταβάλλει το χαρακτήρα του.  Αντιθέτως το ψέμα ή η απόκρυψη της αλήθειας πολλάκις προστατεύουν προς κάθε κατεύθυνση (σελ. 281).

-         ΄Άλλο είναι να διαβάζεις εκ των υστέρων την ιστορία κι άλλο να τη βιώνεις όταν γράφεται και καλείσαι  να επιλέξεις ποιο μονοπάτι θα τραβήξεις δίχως να γνωρίζεις τίποτε για το αύριο (σελ. 289).

-         Ακόμα και μια πέτρα μπορεί να γίνει δάσκαλός σου.  Αρκεί να σκύψεις και να την αφουγκραστείς (σελ. 318).

-         Λέγουν ότι μες στην ψυχή μάχεται το φως με το σκοτάδι.  ΄Όμως σε κάποιους ποτέ δε γίνηκε τέτοιο πάλεμα.  Λέγουν πως στο λογισμό του ανθρώπου χορεύουν μυριάδες σκέψεις, ανακατώνονται μεταξύ τους, ξεμπλέκονται και ξανοίγονται για καθεμιά στράτες πολλές, μα όχι σε όλους (σελ. 329)

-         Μέσα μας κοιμούνται άγρια θηρία κι ίσως βοηθήσουν οι συνθήκες και το ήμερο της ψυχής να μην ξυπνήσουν ποτέ.  ΄Ισως (σελ. 334)

-         Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα.  Ο σκοπός και τα μέσα αγιάζονται από το αποτέλεσμα.  ΄Όμως ποιος κρίνει και πώς κρίνεται το αποτέλεσμα; (σελ. 342)

-         ΄Αλλους ο πόνος τους γιομίζει με μίσος κι άλλους τους κάμνει πιο σοφούς.  ΄Όμως και μέχρι να φτάσει κανείς στη σοφία, δε σημαίνει ότι δε βούτηξε πρωτύτερα στα πηγάδια του μίσους (σελ. 352)

         ΝΕΟΙ ΤΟΠΟΙ , ΜΙΣΗ ΠΑΤΡΙΔΑ

-         Συνήθως γι΄ αλλού ξεκινάμε κι αλλού καταλήγουμε.  Στοχεύουμε στο όνειρο και μπορεί να σημαδέψουμε τον εφιάλτη.  Το απροσδόκητο και το αναπάντεχο καραδοκεί παντού και πάντα.  Ξεφυτρώνουν ή ξεπηδούν αιφνιδίως κι όσα πασχίζει κανείς να καταπνίξει μέσα του ή θαρρεί ότι κρύβεται πίσω τους και ανατρέπουν την προσχεδιασμένη πορεία (σελ. 387)

-         Το κεντρί της μέλισσας αποκολλάται απ΄ το σώμα της μέλισσας με το τσίμπημα, με αποτέλεσμα να πεθαίνει και η ίδια.  Απεναντίας το κεντρί της σφήκας δύναται να επιτύχει πολλαπλά τσιμπήματα.  Η διαφορά με τους ανθρώπους είναι ότι μπορούν να είναι και μέλισσες και σφήκες (σελ. 419)

-         ΄Ολοι λέγουν την αλήθεια, πλην όσοι ψεύδονται συνειδητά.  Γιατί καταπώς νογά ο καθένας τον κόσμο, νογά και την αλήθεια (σελ. 425)

-         ‘ Όταν λες κοιτάζω μπροστά, πρόσεξε μήπως θωρείς σε καθρέφτη (σελ. 436)

-         Αν έχεις ένα δικαστή που μπορεί να σταθεί κοντύτερα από όλους στο ύψος του Θεού, να ξεύρεις ότι τούτος θα σε κοιτάζει και θα σε δικάζει με το βλέμμα των παιδιών σου (σελ. 479).

        ΓΑΛΗΝΗ ΜΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ

-         Λόγια και πράξεις πολλών, από όσους έλαχε ν΄ ανταμώσεις στη ζωή σου,  καρτερούν να τ΄ ανακαλύψεις  και να τους δώσεις την προσοχή που τους αξίζει.  Γιατί δρασκελιά τη δρασκελιά κρύβεται στο παρελθόν η γνώση που παραμέλησες  ----- Το πρόβλημα είναι πώς σώζεται κανείς από το θηρίο του και τα θηρία των αλλονών.  Εγώ έναν μονάχα τρόπο βρήκα.  Ν΄ ακολουθώ τις Θείες Γραφές.  Ν΄ αποδιώχνω τον θυμό και το μίσος, να κάμνω το καλό, να μη βλάπτω τον διπλανό μου, να βοηθάω τον πεινασμένο και τον αδικημένο.  Κι όταν τα καταφέρνω όλα τούτα, απλώνεται μέσα μου ηρεμία και φως.  Αγαλλιάζεται η ψυχή μου.  Ξεύρεις γιατί; Γιατί έτσι πλησιάζεις στο φως του Θεού (σελ. 543 Φεϊζέλ Κιουλκάν)

-         Το σκοτάδι υπάρχει είτε το θέλεις είτε όχι.  Σε σένα εναπόκειται αν θ΄ ανάψεις το φως.  Κι ας είναι ηλεκτρικό ή άλλης λογής…..Κάποτε εισέβαλαν ληστές στο σπίτι ενός σοφού. ΄Επιασαν από το πανέρι ένα ροδάκινο, το ακούμπησαν στο τραπέζι και του έθεσαν το εξής δίλημμα:  ΄Αμα καταφέρεις να το μικρύνεις, δίχως να το ζουλήξεις ή να το κόψεις, δε θα σε βλάψουμε.  Αλλιώς θα χάσεις τη ζωή σου.  Ο σοφός πήγε στο μποστάνι του κι έφερε ένα καρπούζι.  Το ροδάκινο δίπλα του φάνταζε πολύ μικρότερο.  Προσπαθώ να πω ότι πολλές φορές διογκώνουμε την αξία μιας ιδέας ή μιας ενέργειάς μας (σελ. 587)

-         Η γνώση ωσάν μούστος σου πρωτοδίνεται κι ωσότου γενεί καλό κρασί μετριέται με το χρόνο, τις συνθήκες και τη φροντίδα σου.  Ημπορεί κοντολογίς να γίνει και ξύδι (σελ. 614).

-         Ο Φεϊζέλ Κιουλκάν ήταν εκατό τοις εκατό Τούρκος και άνθρωπος.  Ο Κριτόδημος εκατό τοις εκατό ΄Ελληνας, κακοήθης και αχρείος.  Ρώσος και Τούρκος ο Χαμζά Χαφίζ.  Ρωμιός και άνθρωπος ο ΄Ομηρος Σεμενιάδης, ο νονός και θετός πατέρας μου, για χάρη του οποίου πήρες και το όνομά σου.  Ρώσος, τομάρι και κάθαρμα ο Ρούρικ.  Ιταλός και άνθρωπος ο Βερονέζι.  Λαζός, άθλιος, απόβρασμα και μακελάρης ο Τοπάλ Οσμάν.  Απ΄ τους μεν και τους δε, διαλέγω τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής (σελ. 627).