Δεν έχω γλώσσα να εκφράσω την πραγματικότητα μου

«Αυτή τη σωτήρια κατεργαριά, αυτή την επιτήδεια υπεκφυγή, αυτή την υπέροχη απάτη, που μας επιτρέπει να ακούμε την εκτός εξουσίας γλώσσα, σ' όλη την αίγλη μιας διαρκούς επανάστασης του σημειωτικού συστήματος, εγώ την ονομάζω: Λογοτεχνία» , επισημαίνει ο Ρολάν Μπαρτ στις Μυθολογίες του. ΄Εχω την αίσθηση ότι έγινα κοινωνός αυτής της λογοτεχνικής γλώσσας και γραφής διαβάζοντας το βιβλίο του Μαξ Φρις «Στίλερ».

Ο Στίλερ είναι το ζητούμενο πρόσωπο , το πρόσωπο το οποίο αναδύεται σιγά σιγά μέσα από τις λέξεις, μέσα από τις σελίδες, μέσα από την αγωνία αυτού του βιβλίου. Στα σύνορα της Ελβετίας ένας γερμανοαμερικανός συλλαμβάνεται με πλαστό διαβατήριο, ενώ παράλληλα τον βαρύνει κάποια ακαθόριστη κατηγορία ανάμιξής του σε κατασκοπικό σκάνδαλο. Ισχυρίζεται ότι είναι ο Τζιμ Γουάιτ, ενώ όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν ότι πρόκειται για τον εξαφανισμένο εδώ και έξι χρόνια Ανατόλ Στίλερ. Η σύζυγός του Γιούλικα, ο αδελφός του, ο πατριός του, οι φίλοι του , τον αναγνωρίζουν , ενώ εκείνος αρνείται, με επιμονή, με πείσμα ότι είναι ο Στίλερ. Παράλληλες διηγήσεις, παράλληλες οπτικές διάφορων γεγονότων, ασυνέχεια στο χρόνο, αλλά και αλλληλοκάλυψη, μια μαγική αφήγηση όπου όλα τα γεγονότα δένουν την ιστορία δημιουργώντας την εικόνα του Στίλερ και της ζωής του. Κάθε νέο πρόσωπο που εισάγεται σιγά σιγά στη διήγηση έχει να καταθέσει κάτι διαφορετικό, αλλά ταυτόχρονα ένα ακόμη κομμάτι απαραίτητο για την εξέλιξη του μυθιστορήματος ή την ανάλυση των χαρακτήρων και των γεγονότων. Πρόσωπα σημαντικά, όπως ο εισαγγελέας και η σύζυγός του ή λιγότερο σημαντικά όπως ο δεσμοφύλακας ή ακόμη και ο διευθυντής Σμιτς. Κάθε κεφάλαιο μας φέρνει όλο και πιο κοντά στον άνθρωπο Στίλερ, καθώς η ζωή του ξετυλίγεται μέσα από τα ίδια του τα τετράδια , τις σημειώσεις του μέσα από τη φυλακή και η αλήθεια αναδεικνύεται σε οδυνηρή εξομολόγηση.

Η πλοκή του μυθιστορήματος πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα, αλλά δεν είναι το μόνο στοιχείο που αναδεικνύει τον Στίλερ σε ένα μοναδικής αξίας λογοτεχνικό έργο. Οι περιγραφές του Μαξ Φρις, οι αναμνήσεις και τα βιώματα του Στίλερ όπως κατατίθενται μέσα στις σελίδες του είναι λογοτεχνικά διαμάντια. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε την έρημο του Τσιουάουα στη σελίδα 29, την φαντασίωση της Γιούλικα ενώ χορεύει (σελ. 141), την περιγραφή της σπηλιάς στο Τέξας (σελ. 177), την ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό στη σελίδα 361, αλλά και το γεύμα με τον εισαγγελέα στη λίμνη στη σελίδα 393.

Οι προβληματισμοί του Μαξ Φρις μας θέτουν ερωτήματα που αφορούν τις σχέσεις μας με τους άλλους, με τον εαυτό μας, με το Θεό, με την αυθεντικότητα της ύπαρξής μας. Ο ίδιος ο Μαξ Φρις εξομολογείται ότι ζούμε σε μια χώρα αναπαραγωγών και αναφέρει κάποιες από τις επιρροές του, όπως τον Γιούνγκ, τον Προυστ, τον Χέμινγουέι, τον Γιούνγκερ και τον Τομας Μαν στη σελίδα 208. Δίπλα στην αυτογνωσία παραθέτει την αυτοαποδοχή γράφοντας : «¨Πόσους ανθρώπους δεν γνωρίζουμε που μένουν στάσιμοι σ΄ αυτό ακριβώς το μονοπάτι, αρκούνται στη μελαγχολία της στεγνής αυτογνωσίας και της απονέμουν τον τίτλο της ωριμότητας. … Τίποτε δεν είναι πιο δύσκολο από το να αποδεχτούμε τον εαυτό μας» (σελ. 457). Αλλά και λίγο πιοπάνω στη σελ. 365 «Χρειάζεται η ύψιστη δύναμη ζωής για να αποδεχτείς τον εαυτό σου». Προβληματίζεται γύρω από την αποξένωση από τον εαυτό μας, αποτέλεσμα της «αυτοϋπερπροσπάθειας», όπως ονομάζει το γεγονός ότι η συνείδηση μας άλλαξε στη διάρκεια των αιώνων , ενώ τα συναισθήματά μας όχι (σελ. 363). ΄Ένα άλλο θέμα που εμφανίζεται στις σελίδες του βιβλίου αυτού είναι το πρόβλημα του ντετερμινισμού, αυτή η διαρκής τάση του ανθρώπου να αποποιείται τις ευθύνες του και να τις μεταθέτει σε κάποιον άλλον (σελ. 148). Η ελευθερία αναφέρεται συχνά, ένα πολύ μοναχικό ζήτημα (σελ. 223). Άλλωστε η τελευταία πρόταση είναι «Ο Στίλερ έμεινε στη Λυόν και έζησε μόνος». Αλλά βέβαια όλα αυτά είναι αληθινά , ίσως και όχι, γιατί όπως υποστηρίζει ο Στίλερ «Κάθε λέξη είναι ψεύτικη και αληθινή, αυτή είναι η φύση των λέξεων, κι όποιος θέλει τα πιστεύει όλα ή τίποτε» (σελ. 196).

Κλείνοντας , θα παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο σχετικά τον σκοπό της γραφής (σελ. 373) , μια ενδεχόμενη απάντηση στο ερώτημα της συγγραφής : "η συγγραφή δεν είναι επικοινωνία με αναγνώστες ούτε επικοινωνία με τον εαυτό σου, είναι επικοινωνία με τα ανείπωτα. ΄Οσο πιο συγκεκριμένα προσπαθεί κανείς να εκφραστεί τόσο πιο ξεκάθαρα εμφανίζονται τα ανείπωτα, δηλαδή η πραγματικότητα που ωθεί και πιέζει τον γράφοντα ΄Εχουμε τη γλώσσα για να γίνουμε μουγκοί. Αυτός που σωπαίνει δεν είναι μουγκός. Αυτός που σωπαίνει δεν έχει καν ιδέα ποιος είναι.".