Τετάρτη 10 Μαρτίου 2021

ΠΑΛΟΜΑΡ ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ

 

΄Ενας διανοούμενος «κατ΄ εξοχήν», ένας ηδονιστής της σκέψης, είρωνας, λεπτολόγος, νευρωτικός:  αυτός είναι ο Πάλομαρ.

Η ομοιότητα του ονόματός του με του μεγάλου αστεροσκοπείου Παλομάρ δεν είναι καθόλου τυχαία.  Το ερευνητικό, όλο περιέργεια βλέμμα του, ίδιο με το τεράστιο τηλεσκόπιο, ανιχνεύει ακατάπαυστα τον Κόσμο, προσπαθώντας να ανακαλύψει το κρυμμένο του είναι.  Ο Πάλομαρ είναι ολόκληρος ένα βλέμμα που ανακαλύπτει και αποκαλύπτει τη Φύση, την Πόλη και ….. τη Σιωπή.  Βυθίζεται στο αχανές διάστημα, προσπαθώντας να πετύχει ένα βουβό διάλογο με τα μακρινά άστρα, ύστερα αφήνοντας τον Βοώτη, τον Βέγα, τον Αλτάιρ, τον Ντενέμπ, προσγειώνεται στη γη, καρφώνεται πάνω στην παράταιρη παντόφλα που μπορεί να μην είναι κομιστής αταξίας αλλά τάξης και διερευνά με την ίδια παθιασμένη εμβρίθεια τη δική της συμβολή μέσα στην τάξη ή την αταξία του κόσμου.

Το ακούραστο, αδηφάγο βλέμμα του Πάλομαρ παρατηρεί αέναα: το γυμνό στήθος μιας κολυμβήτριας και τους έρωτες μιας χελώνας, το κρυμμένο νόημα των γιαπωνέζικων βραχόκηπων και τα βαθιά μυστικά των προκλητικών τυριών στις προθήκες κάποιου τυροπωλείου, την αρχαία εικονογραφική γραφή στα ερείπια  της Τούλα στο Μεξικό,  και τα ιερογλυφικά της κοιλιάς του σαμιαμιδιού….

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, ΟΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΤΟΥ ΠΑΛΟΜΑΡ,  Ο ΠΑΛΟΜΑΡ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ και ΟΙ ΣΙΩΠΕΣ  ΤΟΥ ΠΑΛΟΜΑΡ.

Κάθε κεφάλαιο χωρίζεται σε τρία υποκεφάλαια. 

Οι Διακοπές του Πάλομαρ χωρίζονται στα κεφάλαια Ο Πάλομαρ στην ακτή, Ο Πάλομαρ στον κήπο και ο Πάλομαρ κοιτάζει τον ουρανό.

Ο Πάλομαρ στην πόλη χωρίζεται στα κεφάλαια: Ο Πάλομαρ στη βεράντα, Ο Πάλομαρ πηγαίνει για ψώνια και ο Πάλομαρ στο ζωολογικό κήπο.

Οι Σιωπές του Πάλομαρ χωρίζεται επίσης σε τρία κεφάλαια: Τα ταξίδια του Πάλομαρ, Ο Πάλομαρ και η κοινωνία και Οι διαλογισμοί του Πάλομαρ.

Κάθε υποκεφάλαιο χωρίζεται τέλος σε τρία ακόμη τμήματα – κείμενα.

 

Οι αριθμοί 1,2,3 που σημειώνονται στους τίτλους των περιεχομένων, είτε βρίσκονται στην πρώτη είτε στη δεύτερη είτε στην τρίτη θέση, δεν έχουν μονάχα την πρόθεση αριθμητικής ταξινόμησης του υλικού αλλά αντιστοιχούν επίσης σε τρεις θεματικούς άξονες, σε τρεις τύπους εμπειρίας και αναζήτησης που βρίσκονται – με διαφορετική κάθε φορά αναλογία- σε κάθε τμήμα αυτού του βιβλίου.

Τα 1 αντιστοιχούν σε γενικές γραμμές . σε μια οπτική εμπειρία, που σχετίζεται σχεδόν πάντα με διάφορες μορφές της φύσης , το κείμενο τείνει να πάρει τη μορφή της περιγραφής.

Στο 2 παρουσιάζονται ανθρωπολογικά – και, έμμεσα, πολιτισμικά – στοιχεία, και η εμπειρία συγκροτείται – εκτός από τα διάφορα οπτικά θέματα – και από τη γλώσσα, τις έννοιες, τα σύμβολα.  Το κείμενο τείνει να αναπτυχθεί και να προσεγγίσει το διήγημα.

Τα 3 λαμβάνουν υπόψη τους εμπειρίες περισσότερο θεωρητικού τύπου, που αφορούν στο σύμπαν, στο χρόνο, το άπειρο, τις σχέσεις ανάμεσα στο εγώ και στον κόσμο, τις διάφορες διαστάσεις του ανθρώπινου νου.  Από τον κόσμο της περιγραφής και της αφήγησης, περνάμε στο χώρο του διαλογισμού.

 

Ο Πάλομαρ --- ο Καλβίνο --- κοιτάζει, διαλογίζεται προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει το παμπάλαιο και πάντα ανεξιχνίαστο αλφάβητο της ζωής.

Κάποια από τα ερωτήματά του, όπως τα παραθέτει μέσα στο πρωτότυπο και εξερευνητικό αυτό βιβλίο του:

Γιατί το ταμπού της γύμνιας επιβεβαιώνεται καθαρά ακόμα μια φορά. Γιατί οι συμβατικότητες που γίνονται σεβαστές κατά το ήμισυ αναπαράγουν αβεβαιότητα και ασυνέπεια στην ανθρώπινη συμπεριφορά αντί ελευθερία και ειλικρίνεια;

 

Ποια είναι η φύση; Κι όμως τίποτε από όσα βλέπει, δεν υπάρχει στη φύση: ο ήλιος δε δύει, η θάλασσα δεν έχει αυτό το χρώμα, τα σχήματα είναι αυτά που το φως προβάλλει στον αμφιβληστροειδή…. Μέσα του υπάρχει η αίσθηση ότι είσαι εδώ αλλά θα μπορούσες και να μην είσαι, σ΄ έναν κόσμο που θα μπορούσε να μην υπάρχει αλλά υπάρχει.

 

 … Η ζωή του του φαντάζει σαν μια ακολουθία χαμένων ευκαιριών… Αν οι κότσυφες μιλάνε με τη σιωπή τους; … Μήπως οι ανθρώπινοι διάλογοι είναι διαφορετικοί;

 

Το λιβάδι είναι ένα σύνολο χόρτων – κάπως έτσι πρέπει να τεθεί το πρόβλημα – που περιλαμβάνει ένα υποσύνολο καλλιεργήσιμων φυτών και ένα υποσύνολο αυθόρμητων φυτών, των λεγόμενων αγριόχορτων.  Μια τομή των δύο υποσυνόλων αποτελείται από τα χόρτα που φύτρωσαν αυθόρμητα αλλά ανήκουν στα καλλιεργήσιμα είδη και επομένως δεν μπορούν να ταξινομηθούν ξεχωριστά από αυτά. … Ο Πάλομαρ έχει αφαιρεθεί, δεν ξεριζώνει πια τα αγριόχορτα, δε σκέπτεται άλλο το λιβάδι, τώρα σκέφτεται το σύμπαν.

 

Το φεγγάρι είναι το πιο άστατο από τα σώματα του ορατού σύμπαντος  αλλά και το πιο τακτικό όσο αφορά στις πολύπλοκες συνήθειες του: δε λείπει ποτέ από κανένα ραντεβού του.

Αν ανάγκαζε τον εαυτό του να παρατηρεί τους αστερισμούς τη μια νύχτα μετά την άλλη, χρόνο με το χρόνο, να παρακολουθεί την εμφάνιση και την επανεμφάνισή τους με τις κυκλικές τροχιές τους στον ουράνιο θόλο, ίσως στο τέλος να αποκτούσε κι αυτός την έννοια ενός χρόνου συνεχούς και αμετάβλητου, διαφορετικού από τον εφήμερο και αποσπασματικό χρόνο των γήινων συμβάντων

 

Μονάχα αφού γνωρίσει κανείς  την επιφάνεια των πραγμάτων μπορεί να ψάξει να βρει τι υπάρχει αποκάτω.  Η επιφάνεια των πραγμάτων είναι όμως ανεξάντλητη.

Η τηλεόραση κινείται στις ηπείρους φωτίζοντας τις λεπτομέρειες που περιγράφουν την ορατή πλευρά των πραγμάτων, αντίθετα το σαμιαμίδι εκφράζει την ακίνητη συσσώρευση και την κρυφή πλευρά των πραγμάτων, ό,τι δε φαίνεται με την πρώτη ματιά. … Αν η κάθε ύλη ήταν διαφανή, το έδαφος που μας στηρίζει , τα περίβλημα που τυλίγει τα σώματα μας, όλα θα θύμιζαν όχι ένα φτερούγισμα αιθέριων πέπλων, αλλά μια κόλαση αποσυνθέσων και καταβροχθισμών. 

Δεν έχουμε να διδάξουμε σε κανέναν τίποτε: σε ό,τι μοιάζει περισσότερο με τη δική μας εμπειρία, δεν μπορούμε να ασκήσουμε καμιά επιρροή.  Σε ό,τι φέρει τη δική μας σφραγίδα, δεν ξέρουμε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας.

 

Για τον Πάλομαρ το να είσαι νεκρός σημαίνει ότι συνηθίζεις στην απογοήτευση να ξαναβρίσκεις τον εαυτό σου σε μια οριστική κατάσταση που δεν έχει πια ελπίδες να αλλάξει… η ζωή ενός ατόμου συγκροτείται από ένα σύνολο γεγονότων που εισβάλλουν σε μια ζωή σύμφωνα με μια σειρά που δεν είναι χρονολογική αλλά ικανοποιεί τις απαιτήσεις μια  εσωτερικής αρχιτεκτονικής.  Κάποιος γα παράδειγμα διαβάζει σε ώριμη ηλικία ένα σημαντικό γι΄ αυτόν βιβλίο που τον κάνει να αναφωνήσει: Πώς μπορούσα και ζούσα χωρίς να το έχω διαβάσει;, όπως επίσης Τι κρίμα που δεν το διάβασα νέος!! Αυτές οι δηλώσεις όμως δεν έχουν νόημα, ιδιαίτερα η δεύτερη, αφού από τη στιγμή που το ίδιο αυτό άτομο διάβασε εκείνο το βιβλίο, η ζωή του γίνεται η ζωή κάποιου που διάβασε εκείνο το βιβλίο, και δεν έχει καμιά σημασία αν το διάβασε νωρίς ή αργά, γιατί και η ζωή που προηγείται της ανάγνωσης τώρα αποκτά μια μορφή που σφραγίζεται από αυτή την ανάγνωση (σελ. 139 Πώς μαθαίνει κανείς να είναι νεκρός)

 

Βλέπει το ανθρώπινο είδος στη εποχή των μεγάλων αριθμών, ένα ισοπεδωμένο πλήθος που αποτελείται από διαφορετικές μονάδες, όπως τούτη η θάλασσα της άμμου που πλημμυρίζει την επιφάνεια της γης… Βλέπει επίσης τον κόσμο να συνεχίζει παρόλ΄ αυτά να δείχνει την αδιάφορη φύση του και να γυρίζει τη βράχινη πλάτη του στο πεπρωμένο της ανθρωπότητας, και τη σκληρή ουσία του να παραμένει ανεπίδεκτη σε κάθε ανθρώπινη αφομοίωση… Βλέπει τις μορφές με τις οποίες η ανθρώπινη άμμος τείνει να ακολουθήσει κάποιους  άξονες κίνησης, σχέδια που συνδυάζουν την κανονικότητα με τη ρευστότητα, όπως τα ευθύγραμμα ή κυκλικά ίχνη που αφήνει πίσω της μια τσουγκράνα…. Και ανάμεσα στην ανθρωπότητα –άμμο και τον κόσμο – βράχο διαισθάνεται κανείς την ύπαρξη μιας αρμονίας, μιας πιθανής αρμονίας που λες και γεννιέται από δύο ανομοιογενείς αρμονίες : εκείνη του μη-ανθρώπινου σε μια ισορροπία δυνάμεων που μοιάζουν να μην ακολουθούν κανένα συγκεκριμένο σχέδιο, κι εκείνη των ανθρώπινων δομών που τείνει προς μια ορθολογικότητα γεωμετρικής ή μουσικής  σύνθεσης, που δεν είναι ποτέ οριστική (σελ. 108. Η αλέα της άμμου)

 

 ΕΚΔ. ΑΣΤΑΡΤΗ  1985 ΜΤΦΡ. ΑΝΤΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ

 

Δεν υπάρχουν σχόλια: