Για τη Σοφή Αιγυπτία του Μιχαήλ Ψελλού

Το βιβλίο «Υπατία η Αλεξανδρινή» της Maria Dzielska είναι μια ιστορική μελέτη που περιλαμβάνει την απήχηση της ιστορίας της Υπατίας στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία κατά τους 18ο και 19ο αιώνες με τη δημιουργία μιας θρυλικής φυσιογνωμίας όπου η αλήθεια και η φαντασία ξετυλίγονται μέσα στο χρόνο , το χώρο και την αντίληψη του συγγραφέα, τις πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν οι πληροφορίες που αφορούν τη ζωή και το θάνατό της με παράλληλη αποτύπωση της διδασκαλίας της και τα συμπεράσματα της συγγραφέως σχετικά το έργο και την προσωπικότητα της φιλοσόφου. ΄Ένα βιβλίο επιστημονικό και ταυτόχρονα προσιτό στον αναγνώστη, ευανάγνωστο και ενδιαφέρον, αφήνει το μύθο να διεισδύει στην ιστορία και αντίστροφα και αναζητά την πραγματικότητα για τη μεγάλη φιλόσοφο της ελληνιστικής εποχής που το μαρτυρικό τέλος της υπόγραψαν ο θρησκευτικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία που οδήγησαν την Ευρώπη στο Μεσαίωνα.
Η Υπατία εμφανίσθηκε στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία τον 18ο αιώνα. Ο Βολταίρος περίγραψε το θάνατο της Υπατίας «σαν μια κτηνώδη δολοφονία που διεπράχθη από τα κουρεμένα σκυλιά του Κυρίλλου». Αλλά και ο Γκίμπον τον χαρακτήρισε ως «αλεξανδρινό έγκλημα», υποστηρίζοντας παράλληλα ότι η άνοδος του χριστιανισμού υπήρξε η σημαντικότερη αιτία για την πτώση του αρχαίου πολιτισμού. Σύμφωνα με τον Γκίμπον η Υπατία συμβόλιζε τη λογική και την πνευματική ανάπτυξη , ενώ ο Κύριλλος και ο Χριστιανισμός τον δογματισμό και την βαρβαρική αποχαλίνωση. Στα μέσα του 18ου αιώνα ο Σαρλ Λεκόντ ντε Λίλ, Γάλλος ποιητής, απεικόνισε την Υπατία ως «το πνεύμα του Πλάτωνα με το κορμί της Αφροδίτης». Την ίδια περίοδο στην Αγγλία ο Τσάρλς Κίνσλι γράφει ένα μυθιστόρημα με ισχυρή αντικαθολική γεύση, υποστηρίζοντας ότι η Υπατία είχε βαπτισθεί χριστιανή, αλλά τελικά δολοφονήθηκε από υπηρέτες της εκκλησίας ή μοναχούς. Για τον Κίνσλι η προσωπικότητα της Υπατίας αποτέλεσε το σύμβολο ενός πολιτισμού που χάθηκε, το τελευταίο θύμα της πάλης για τη σωτηρία του τέλειου ελληνικού κόσμου της αρμονίας , του θείου και της ύλης, της ψυχής και του σώματος.
Αργότερα στο 19ο και 20ο αιώνα στην Αμερική, την Ιταλία και τη Γερμανία η Υπατία αποτέλεσε την έμπνευση για τη συγγραφή ποιημάτων και μυθιστορημάτων. Για τον Τζ. Ντρέιπερ η Ευρώπη ήταν βυθισμένη στο σκοτάδι από το θάνατο της Υπατίας μέχρι την Αναγέννηση , για τον Μάριο Λούτσι «με τον θάνατο της Υπατίας τέλειωσε το όνειρο της ελληνικής λογικής, με αυτόν τον τρόπο, πάνω στο πάτωμα του Χριστού», ενώ για τον Κάρλο Πασκάλ ο θάνατός της αντιμετωπίζεται σαν αντιφεμινιστική πράξη. Δύο λογοτεχνικά φεμινιστικά περιοδικά κυκλοφορούν με το όνομά της, στην Αθήνα και στην Αμερική.
Η Maria Dzielska διαπίστωσε ότι ελάχιστες άμεσες μαρτυρίες έχουν διασωθεί και για τον λόγο αυτό σημαντική πηγή για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε η ομάδα των μαθητών και τη φύση της διδασκαλίας της Υπατίας είναι η αλληλογραφία της φιλοσόφου με τον Συνέσιο τον Κυρηναίο. Από την αλληλογραφία αυτή πληροφορούμαστε ότι οι μαθητές της ανήκαν σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις , ήταν εύποροι, λάτρεις της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Η μυστικότητα αποτελούσε βασικό στοιχείο του κύκλου της Υπατίας και οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στα βιώματα τα οποία οι μαθητές μοιράζονταν . ΄Όπως γράφει η συγγραφέας «η ιδιάζουσα κατάσταση στην οποία έφθαναν με τη σταθερή πνευματική απασχόληση , την κάθαρση της ψυχής με την περισυλλογή, την εκστατική ακινησία και την απώλεια επαφής με την πραγματικότητα είναι αδύνατον να περιγραφεί». Ο Συνέσιος μάλιστα δοξάζει τη μακάρια σιωπή των χώρων πάνω από τους οποίους βασιλεύει ο Θεός. Η διδασκαλία της Υπατίας είχε σαν στόχο την «ένωση με το θείο», γεγονός που προϋπέθετε τεράστια γνωστική προσπάθεια και ηθική τελειότητα. Η ίδια η φιλόσοφος ήταν παρθένος μέχρι το τέλος της ζωής της, φερόταν πάντοτε κόσμια, περνούσε απαιτητικά στην καθημερινότητά της, έδειχνε μετριοπάθεια και αυτοσυγκράτηση σε όλες τις περιπτώσεις και δίδασκε οντολογία, ηθική, μαθηματικά και αστρονομία. Η αρετή για την οποία διακρινόταν ήταν η σωφροσύνη. Συμπαθούσε τον Χριστιανισμό και με την ανεξιθρησκία της και την πλήρη αντίληψη των μεταφυσικών ερωτημάτων βοηθούσε τους μαθητές της να επιτύχουν πνευματική και θρησκευτική πληρότητα. ΄Ετσι οι άνθρωποι του Πατριάρχη Κύριλλου , μη βρίσκοντας την ευκαιρία να της επιτεθούν με την κατηγορία ότι ήταν παγανίστρια, την κατηγόρησαν για μαγεία.
Οι πηγές οι οποίες επιτρέπουν στον ερευνητή να γνωρίσει την εποχή και να αντλήσει πληροφορίες για τη ζωή και το έργο της Υπατίας είναι σύμφωνα με τη συγγραφέα η Εκκλησιαστική Ιστορία του σύγχρονού της Σωκράτη του Σχολαστικού , που οι γνώσεις του ενδεχομένως να προέρχονται από αυτόπτες μάρτυρες, η Εκκλησιαστική Ιστορία του επίσης σύγχρονού της Φιλόστοργου από την Καππαδοκία, η Χρονογραφία του χρονικογράφου Ιωάννη Μαλάλα από την Αντιόχεια, το βυζαντινό λεξικό του 10ου αιώνα του Σουίδα, που αντλεί τις πληροφορίες του από τον Ησύχιο της Μιλήσου που έζησε τον 6ο αιώνα και από τον Ισιδώρου βίο του πλατωνικού φιλοσόφου Δαμασκίου. Τέλος αναμφισβήτητη αξία έχουν τα γραπτά του Συνέσιου του Κυρηναίου.
Διαβάζοντας και την τελευταία σελίδα του βιβλίου της Maria Dzielska, έχω την αίσθηση ότι είναι ξεκαθαρισμένα μέσα μου ο μύθος και η ιστορία και ο θαυμασμός μου για την μεγάλη ελληνίδα φιλόσοφο με κατευθύνει να ρουφώ τις λέξεις και να αποτυπώνω μέσα μου τις μεγάλες αξίες που με συνέπεια υπηρέτησε και με την ίδια τη ζωή της οδήγησε στην αθανασία. Η Υπατία στάθηκε στο κατώφλι των φιλοσοφικο-θρησκευτικών εξελίξεων του 5ου αιώνα, στη μεταβατική εκείνη περίοδο κατά την οποία το παλιό παραχωρούσε τη θέση του στο καινούριο. Τα μαθηματικά όμως και η ελληνική φιλοσοφία δεν έσβησαν μαζί με την Υπατία, αλλά επέζησαν και αποτέλεσαν μερικούς αιώνες αργότερα σημεία αναφοράς των επιστημόνων και φιλοσόφων της Ευρώπης.